Memorial Oorlogsgraven

Algemene Begraafplaats
Deze Gemeentelijke Begraafplaats aan de Goorseweg is in 1828 in gebruik genomen. Voor die tijd was begraven nog onlosmakelijk met de Kerk verbonden en werden de overledenen naast of in de Kerk begraven.

In 1868 kwam er een reglement, waarin beschreven werd dat de plaats van begraven zou worden bepaald aan de hand van de belastinggroep waar men ingedeeld was. Dit waren de zogenaamde klassevakken 1 tot en met 5. In die tijd nam men een te hoge indeling voor belastingen voor lief, omdat men dan in een hoger vak begraven zou worden. Dit reglement is voor de Tweede Wereldoorlog al weer afgeschaft.

De begraafplaats was oorspronkelijk grotendeels omgeven door een gracht. Vanwege de sterke toename van het aantal auto’s bij de begrafenissen werd de gracht in 1965 gedempt voor de aanleg van een betere toegangsweg en parkeerplaatsen.

Ter ere van de slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, geboren of gesneuveld in Markelo, is bij de hoofdingang van de begraafplaats een ereveld aangelegd dat bestaat uit:

• centraal grafmonument
• 17 geallieerde graven
• vier graven van verzetsmensen
• 2 graven van burgerslachtoffers

Centraal Grafmonument
Dit monument werd eind 1940 opgericht ter nagedachtenis aan de Markelose soldaat Hendrik Olijdam. Hij sneuvelde tijdens de inval van de Duitse bezetters op 10 mei 1940 in Doesburg, waar hij de IJsselbrug verdedigde. In eerste instantie werd hij in Doesburg begraven, maar eind 1940 werd hij herbegraven in Markelo.

17 Geallieerde Oorlogsgraven
Op 2 maart 1943 stortte in Stokkum de eerste geallieerde bommenwerper neer, de Halifax W7877. De vijf omgekomen bemanningsleden werden een dag later met Duitse militaire eer op de begraafplaats begraven.

Van enkele nabestaanden ontvingen wij onderstaand rapport..

RAPPORT VAN DE BEGRAFENIS VAN 5 OMGEKOMEN BUITENLANDSE BEMANNINGSLEDEN BEHORENDE TOT EEN BRITSE 4-MOTORIGE HALIFAX BOMMENWERPER, DIE OP 2 MAART 1943 IS NEERGESTORT IN OOST-STOKKUM, OP DE WEG DOOR STOKKUM NABIJ DE BOERDERIJ VAN WEDUWE KOOYMANS.

Op donderdag 2 maart 1943 om 00.45 uur s’nachts is een Britse 4-motorige Halifax bommenwerper neergestort in de Gemeente Markelo in het gehucht Stokkum, op de weg door Stokkum nabij de boerderij van de weduwe Kooymans; vijf bemanningsleden kwamen om, drie van hen zijn geïdentificeerd en de andere twee nog niet.

Sergeant KELLY, Identiteitsplaatje. Nr. 1384311 op de kist gespijkerd
Sergeant WATT, geïdentificeerd aan de hand van zijn portefeuille.
Sergeant SLOMAN, geïdentificeerd aan de hand van zijn dagboek.
Onbekende Engelse vliegenier
Onbekende Engelse vliegenier

Op kosten van de Gemeente Markelo zijn vijf kisten gemaakt door de timmerlieden:
J. Ooms
J.H. Dijkink
D.J. Geurtsen
J. Hargeerds
De begrafenis vond plaats op 3 maart 1943 om 11 uur ’s morgens.

Onderstaande personen waren aanwezig:
De vertegenwoordiger van de Officier van de Gravendienst van de Duitse Strijdkrachten Korporaal Burtscheidt,
Een vuurpeloton van 4 man van de Duitse Strijdkrachten, de Burgemeester van Markelo, Mr. A.P. Korthals Altes,
De politie, Dominee G.C. Schellenberg, Nederlandse Hervormde Gemeente Markelo, W. Bartlema, assistent-dominee van Markelo, Dominee Van ’t Riet, Gereformeerde Kerk in Goor, Chr. Aarsen, Chef Civiele Diensten Gemeente Markelo,
J.C. Romijn, huisarts in Markelo, W.J. ten Have, secretaris van de Gemeente Markelo, A.J. de Wilde, gemeentelijke voorwerker.

De grondeigenaren uit de buurt waar het vliegtuig neerstortte fungeerden als dragers:
J.H. Oolbrink
R.J. Hargeerds
J.H. Wolbrink
J.W. Eertink
G.H. Heuten
G.H. Vruwink
H.J. Bomans
D.J. Kooijmans
De kisten werden tijdens de gemeenschappelijke begrafenis geplaatst op de eerste rij vanaf het middenpad van Noord naar Zuid in de graven 1 tot en met 5, en met het hoofdeinde naar de oostzijde.

Hierna kwam de vertegenwoordiger van de Officier van de Gravendienst van de Duitse Strijdkrachten naar voren en betuigde hen de laatste eer als volgt:

“Kameraden, want zo kan ik jullie noemen, want na de dood zij alle contrasten verdwenen. We waren tegenstanders in de strijd, een eerlijk gevecht, waarin jullie de dood ontmoetten als helden van het luchtruim.
De Duitse Strijdkrachten waarderen jullie als zodanig en willen jullie onze laatste eer betuigen.
Rust zacht in deze koele aarde.”

Daarna volgde een eresaluut van 3 schoten.
De Burgemeester van Markelo sprak op de gemeenschappelijke begrafenis eerst in het Nederlands en daarna in het Duits:

“Hier staan we op de Markelose aarde bij de graven van strijders uit verre landen.
De man die de strijd aangaat is bij uitstek de levende man,
die niet weet wat het lot hem brengen zal.
Maar ook de man, die er op uit gaat en bereid is offers te brengen,
met zonodig het verlies van zijn leven, het hoogste wat een mens kan geven.

Een persoon die trouw is tot aan de dood, krijgt van iedereen de hoogste waardering,
ongeacht de overtuiging van die persoon.
Maar behalve deze hogere gedachte is er de eenvoudige mens
en het eenvoudige verdriet bij de families die deze mannen verloren hebben.

Toen ze vertrokken groetten zij allen die zij lief hadden,
maar dat was voor de laatste keer.

Piloten, wij staan hier in plaats van hen, die jullie het meeste lief hadden
en wensen jullie namens hen alle rust toe na dit gevecht.

Rust zacht in de Markelose aarde“.

Daarna las dominee Schelllenberg van de Nederlandse Hervormde Gemeente Markelo uit Romeinen 8, de verzen 18,19,31,32 en 35-39 en beëindigde de ceremonie met het “Onze Vader”. Nadat Korporaal Burtscheidt de Burgemeester gegroet had, was het toegestaan dat de mensen twee aan twee langs de graven liepen. Hier werd goed gebruik van gemaakt.

Van de begrafenis van de bemanningen van de op 24 mei 1943 in het Groenland neergestorte Lancaster W4861 en de op 23 juni 1943 op de Kattenberg neergestorte Stirling EF399 zijn geen rapporten of foto’s aanwezig.

Wel is uit getuigenverklaringen bekend, dat de buren van de crashlocaties als dragers gefungeerd hebben en dat ook deze bemanningen met Duitse militaire eer zijn begraven.

In eerste instantie werden er zwarte houten kruizen op de graven geplaatst met de tekst: Hier ruht en gefallen. Na de Bevrijding in 1945 werden de zwarte kruizen vervangen door witte houten kruizen. Zie o.a. onderstaande foto’s van de Herdenking in 1946. Eerst in 1955 werden de stalen kruizen vervangen door de huidige CWGC-grafstenen, waarop onderaan een persoonlijke tekst van de nabestaanden vermeld is.

Vier graven van verzetsmensen
Tegenover de 17 geallieerde oorlogsgraven staan de vier gedenkstenen van de omgekomen Markelose verzetsstrijders Hardenberg, Romeijn, Ten Hove en Wondaal.

Hardenberg en Romeijn waren in 1944 wegens spionage opgepakt en overleden in het voorjaar van 1945 in Kamp Neuengamme in Duitsland.

Bouke Wondaal werd op 4 oktober 1944 in Enschede wegens verzetsactiviteiten gefusilleerd en Albert ten Hove werd 1 week voor de Bevrijding op 1 april 1945 door dronken Duitsers doodgeschoten toen hij naar de schuur liep om wapens te verstoppen.

Graven van burgerslachtoffers
Jan Hendrik Wissink, overleden 10 april 1944 in Wolfsburg Duitsland, waar hij te werk gesteld was. Hij stierf waarschijnlijk ten gevolge van tbc.

Willem Immink, hij was een boerenzoon en werd op 18 oktober 1944 door de Duitsers neergeschoten, omdat hij doorreed, toen hij gesommeerd werd te stoppen.

Behalve bovengenoemde personen waren er nog 19 andere Oorlogsslachtoffers in Markelo, waaronder 16 van joodse afkomst, die allen in Duitse concentratiekampen overleden.

De nabestaanden van de overige slachtoffers, vermeld op het Gemeentelijk Monument op het Beaufortplein, gaven er de voorkeur aan hun familielid in een eigen graf te begraven. Van de Joodse slachtoffers zijn de sporen in Duitsland uitgewist.